ادبیات اجتماعی ایران

محسن مخملباف (زادهٔ ۸ خرداد ۱۳۳۶ در تهران) نویسنده و کارگردان ایرانی است. او در سال ۱۳۸۴ از ایران رفت و اکنون در فرانسه زندگی می‌کند. وی در 16 سالگی به دلیل اقدام برای دزدیدن سلاح یک پلیس محکوم به زندان شد. 4 سالی که در زندان گذراند، برای او فرصت مطالعه آثار ادبی معروف جهان را فراهم آورد و به این ترتیب محسن مخملباف داستان‌نویسی را از نوجوانی آغاز کرد و کمی بعد از آزادی از زندان به حوزه هنری رفت و به فیلمسازی روی آورد. هر چند شهرت مخملباف به عنوان یک سینماگر می باشد، اما او پیش از هر چیز و شاید بیش از هر چیزی یک نویسنده است که نگاه موشکافانه ای به مسایل و مصایب اجتماعی پیرامون خود دارد. داستان های کوتاه او غالبا بر رنج انسان هایی متمرکز شده است که در موقعیت های غالبا دشواری گیر کرده اند .  داسنان کوتاه «جراحی روح» از تلخ ترین داستان هایی است که به موضوع و ماهیت شکنجه¬ی زندانیان سیاسی پرداخته است .

  از آثار مکتوب او می توان به موارد زیر اشاره کرد.  بازنویسی ذهن، ۱۳۹۵ فریاد مورچه‌ها، ۱۳۸۶ شاعر زباله‌ها، ۱۳۸۴ روزی که زن شدم، ۱۳۷۹ سفر قندهار، ۱۳۷۹ تخته سیاه، ۱۳۷۸ سکوت، ۱۳۷۷ قصه‌های کیش (اپیزود سوم: در)، ۱۳۷۷ مدرسه‌ای که باد برد، ۱۳۷۶ سیب، ۱۳۷۶ گبه، ۱۳۷۴ نون و گلدون، ۱۳۷۴ سلام سینما، ۱۳۷۳ مرد ناتمام، ۱۳۷۱ هنرپیشه، ۱۳۷۱

فریدون تنکابنی به سالِ ۱۳۱۶ در خانواده‌ای فرهنگی در تهران به دنیا آمد. پدرش دبیر و مدیر دبیرستان بود و مادرش آموزگار. خود او نیز پس از پایان تحصیل، دبیر زبان و ادبیات فارسی شد. در سال ۱۳۴۰ اولین داستان خود را به نام «مردی در قفس» منتشر کرد که لحنی رمانتیک دارد. او سپس با نشریات ادبی ایران به همکاری پرداخت و نوشته‌های او بیشتر به طنز گرایش پیدا کرد. تنکابنی در سال ۱۳۴۸ از اعضای «کانون نویسندگان ایران» بود و در برخی دوره‌های این تشکل مدافع آزادی نشر و بیان، در هیئت دبیران آن حضور داشت. او پس از انقلاب در «شورای نویسندگان و هنرمندان ایران» فعال بود که از نهادهای وابسته به حزب توده ایران به‌شمار می‌رفت. در سال ۱۳۶۲ در پی دستگیری اعضا و هواداران حزب، تنکابنی متواری شد و در اواخر همان سال ناگزیر از کشور گریخت. تنکابنی از راهی ناهموار و دشوار خود را به آلمان غربی رساند و تا آخر عمر خود در شهر کلن زندگی کرد. تنکابنی با طنز سیاسی خود به ویژه از اواخر دهه ۱۳۴۰ تا پایان ۱۳۵۰ خوانندگان بیشمار داشت. از میان هجده کتابی که او منتشر کرده، به ویژه کتاب‌های یادداشت‌های شهر شلوغ، ستاره‌های شب تیره و اندوه سترون بودن شهرت بیشتری دارند. او در خارج به فعالیت مطبوعاتی ادامه داد و نوشته‌های خود را در نشریات گوناگون یا به صورت کتاب منتشر کرد.

شیوه داستان نویسی تنکابنی بیشتر شبیه نوعی عکاسی هنرمندانه است. او با انتخاب و ضبط تصاویری از زندگی روزمره و بزرگ نمایی آنها، عمق مشکلات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی مردم را می نمایاند و پرده از ابتذالی فراگیر بر می دارد. نثرش گزارشی، ساده و روان اما تند و نیشدار است و نمایانگر تعلق خاطر او به بیان هر چه صریح تر مضامین و نه عبارت پردازی و رعایت سبک خاص در نوشتار است. و برای همین می تواند در مورد بسیاری از مسائل اشارات آشکار و پنهان کند.  شوخی های کلامی یا حاشیه روی های او یکی از مهمترین ویژگی های کارهای او است.
تنکابنی گزارشگری موفق و در استفاده از واژ ه ها و بازی با آنها استاد است. و این استادی وی را در مقاله "زن در شاهنامه" به خوبی می توان دید. این مقاله، کنکاشی در توصیف طنز آمیز موقعیت زن از دیدگاه حکیم توس است؛ و در مطاوی آن محققینی را که بر هر اثری فراتر از وجود و ماهیت آن نگاه می کنند و در آن باب به قضاوت می نشینند، به سخره گرفته است.
او نویسنده ای اندیشمند اما حساس، عصبانی و معترض است و لطف و مزیت اصلی نوشته هایش جدال پیگیرانه او با ابتذال و انحطاط اجتماعی است. به همین دلیل، نقد زندگی بی آرمان و بدون هدف موضوع اصلی داستان ها و نوشته هایش را تشکیل می دهد. و این را به خوبی می توان "در تنهایی آقای تهرانی" یافت.
تنکابنی در کتاب های: مردی در قفس، اسیر خاک، پیاده شطرنج و ستاره های شب تیره (که بهترین اثرش می باشد)،  با نگاهی اجتماعی به زندگی و برای کشف تضادهای اجتماعی کوشیده. به زندگی تهیدستان و طبقه متوسط با دقت نگاه کرده و زندگی کسالت بار و کلیشه ای طبقه متوسط شهر نشینی را به طنز در آورده است. و به ویژه در کتاب آخری (ستاره های شب تیره) با کنار هم نهادن امور متضاد، زندگی بی آرمان معلمان و کارمندان را به سخره می گیرد.
تنکابنی در"پول تنها ارزش و معیار ارزش ها" و "سرزمین خوشبختی" به چیرگی فرهنگ مصرفی و آگهی های تجاری بر زندگی شهرنشینان پرداخته و با دقت و بیرحمانه های ویژه خود،  شادکامی های سطحی و مبتذل زندگی شهری را در کمدی- تراژدی هایش نمایش می دهد و به خواننده خود اجازه نمی دهد تا با خیال راحت و فارغ از یک آگاهی وسیع به این نوع زیستن دل خوش کند.
وی در داستان های  مجموعه ی "راه رفتن روی پل" علاوه بر بیان زندگی طبقه متوسط و بیان سبکی ها و سطحی بودن این نوع زیست، نوک حمله خود را متوجه زوال روحی روشنفکرانی می کند که آرمان های خود را در لابلای حرف های سنگین زمان و زندگی رها کرده  و تسلیم موج روزمره گی و ابتذال می شوند.

فهرست آثار
مردی که  مرد

از بلوار تا دربند ... و بالعکس

حادثه

آفرینش

عموجان

کتاب انسان

ستاره های شب تیره

سه نوع خوشبختی

چتر سبز نارون ها

از ده و ده دقیقه تا ده و نیم

جنگل ، پرنده، آواز...

میان دو سفر